فوتبال به‌عنوان یک پدیده اجتماعی، صرفاً یک بازی ورزشی نیست، بلکه بستری برای بروز احساسات، هویت‌های گروهی و تعاملات فرهنگی است. رفتار تماشاگران نسبت به بازیکنان، چه مثبت و چه منفی، بخش جدایی‌ناپذیر از این پدیده است. اتفاق اخیر در بازی پرسپولیس و تراکتور، که در آن گروهی از هواداران پرسپولیس با علیرضا بیرانوند، دروازه‌بان تراکتور، برخورد خصمانه داشتند، نمونه‌ای از این رفتارهاست که نیاز به بررسی علمی دارد.
ریشه‌های روان‌شناختی و اجتماعی رفتار تماشاگران
- هویت گروهی و تعصب تیمی
بر اساس نظریه هویت اجتماعی (Tajfel & Turner, 1979)، افراد تمایل دارند خود را با گروه‌های خاصی (مانند تیم‌های فوتبال) هم‌هویت کنند. این هویت گروهی باعث می‌شود که هواداران نسبت به تیم خود احساس تعلق شدید داشته باشند و گاهی رفتارهای احساسی یا تهاجمی نسبت به بازیکنان تیم مقابل یا حتی بازیکنان سابق تیم خود نشان دهند. - تأثیر محیط ورزشگاه و جمعیت
نظریه “رفتار جمعی” (Le Bon, 1895) نشان می‌دهد که در یک جمعیت بزرگ، افراد به دلیل از دست دادن هویت فردی، بیشتر تحت تأثیر احساسات گروهی قرار می‌گیرند و احتمال بروز رفتارهای افراطی افزایش می‌یابد. ورزشگاه‌ها محیط‌هایی هستند که این پدیده در آن تشدید می‌شود. - نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها با پوشش گسترده وقایع ورزشی می‌توانند احساسات هواداران را تشدید کنند. در برخی موارد، انتشار اخبار جهت‌دار یا اظهار نظرهای احساسی، باعث افزایش تنش بین تماشاگران و بازیکنان می‌شود.
تحلیل رفتار هواداران پرسپولیس نسبت به بیرانوند
- علیرضا بیرانوند سابقه طولانی در پرسپولیس دارد و زمانی محبوبیت زیادی بین هواداران این تیم داشت. انتقال او به تیمی رقیب (تراکتور) به‌ویژه در فوتبال ایران، که تغییر تیم‌ها حساسیت بالایی دارد، باعث شد گروهی از هواداران احساس “خیانت” کنند.
- این احساسات به شکل شعارهای منفی و برخوردهای خصمانه در ورزشگاه بروز کرد.
- در حالی که این اتفاق شاید برای برخی از بازیکنان دیگر نیز رخ دهد، درک علمی این رفتارها می‌تواند راهکارهایی برای مدیریت بهتر چنین موقعیت‌هایی ارائه دهد.
راهکارهای کاهش رفتارهای مخرب تماشاگران
- آموزش فرهنگی هواداران
باشگاه‌ها و فدراسیون فوتبال باید برنامه‌های آموزشی برای هواداران برگزار کنند تا فرهنگ احترام به بازیکنان تیم‌های مختلف نهادینه شود. - کنترل بهتر جو ورزشگاه
نهادهای ورزشی می‌توانند با ایجاد قوانینی سخت‌گیرانه در خصوص رفتارهای توهین‌آمیز و جریمه تیم‌ها و تماشاگران خاطی، از این گونه رفتارها جلوگیری کنند. - نقش رسانه‌ها در کاهش تنش
رسانه‌ها باید مسئولانه عمل کنند و از تحریک احساسات هواداران با تیترهای احساسی و جنجالی پرهیز کنند. - تقویت روابط بین هواداران و بازیکنان
ایجاد برنامه‌هایی برای تعامل مستقیم هواداران با بازیکنان، مانند نشست‌های هواداری، می‌تواند از ایجاد ذهنیت‌های منفی جلوگیری کند.
نتیجه‌گیری
رفتار تماشاگران فوتبال نسبت به بازیکنان، تحت تأثیر عوامل روان‌شناختی، اجتماعی و رسانه‌ای قرار دارد. در حالی که احساسات در فوتبال طبیعی است، رفتارهای خصمانه و توهین‌آمیز می‌تواند آسیب‌های جدی به بازیکنان و حتی کیفیت فوتبال وارد کند. مدیریت صحیح این موضوع، نیازمند آموزش هواداران، ایجاد قوانین بازدارنده و رویکرد مسئولانه رسانه‌هاست. اتفاقی که برای بیرانوند رخ داد، هشداری است که ممکن است برای سایر بازیکنان نیز تکرار شود؛ بنابراین، درک علمی این پدیده می‌تواند به کاهش رفتارهای تهاجمی و بهبود فضای ورزشگاه‌ها کمک کند.
